Akçaağaç

​​

AKÇAAĞAÇLAR

ACER L. (AKÇAAĞAÇLAR)

Yayılışı, Morfolojik ve Botanik Özellikleri:

Akçaağaçlar genel olarak kuzey yarıküresinde Asya, Avrupa, Kuzey Afrika, Kuzey Amerika'da yayılış gösterir ve yaklaşık 150 türle temsil edilirler (Yaltırık,1971).

Çoğunlukla (Türkiye'de doğal yetişenlerin tamamı) kışın yaprağını döken boylu çalı veya kısa boylu ağaçlardır. Kabuk genellikle boyuna çatlaklı veya pulludur (hem boyuna hem de enine çatlaklı). A. trautwetteri'de olduğu gibi bazı türlerde ise kabuk, ağacın yaşamı boyunca düz, pürüzsüz ve çatlaksızdır. Tomurcukları pulludur ve sürgüne karşılıklı dizilmiştir. Uzun ya da kısa saplı yapraklarında yaprak ayası sade (tam kenarlı veya dişli), loplu (loplar tam, dişli veya ikici derecede lopcuklu), veya tüysüzdür. Damarlanma sade yapraklı olanlarda tüysü, loplu olanlarda ise ışınsal tüysüzdür. Bazı türlerinde yaprak sapı koparıldığında beyaz bir sıvı (latex) çıkar (Yaltırık, 1971; Yaltırık ve Efe, 2000). Yaprak sapı izi dar hilal şeklinde ve üzerinde 3 adet iletim demeti izi vardır. Sürgün üzerindeki karşılıklı iki yaprak sapı izinin birbiriyle temas etmesi veya ayrı olması, türleri birbirinden ayırmaya yarayan özelliklerdendir. Çiçekler çoğunlukla bir evcikli entomogam; nadiren iki evcikli anemogamdır. Bir evcikli olanlarda, erkek çiçekler ve erselik görünüşlü fakat fonksiyonel olarak dişi çiçekler olmak üzere iki tip çiçek görülür: Bu çiçekler aynı çiçek kurulu üzerinde genellikle birlikte bulunurlar. Çiçekler teker değil, birçoğu bir arada kurullar oluştururlar. Çiçek kurulları ya yukarı doğru dik duran basit veya bileşik şemsiye; ya da aşağı doğru sarkan basit veya bileşik salkımlar halindedir. Meyve iki parçaya ayrılan kanatlı nukstur. Kanatlar arasındaki açı; nuksun basık, küresel veya uzun-yumurtamsı olması; nuksun dış yüzünün çıplak ya da tüylü olması; benzer şekilde perikarbın iç yüzünün çıplak ya da tüylü olması gibi özellikler türden türe farklılık göstermektedir. Meyvelerin olgunlaşması genel olarak yaz sonu veya sonbaharda olur. Akçaağaçlar yürek kök yaparlar. (Yaltırık, 1971).

Acer cinsinin Türkiye'de doğal yetişen 10 türü vardır (Yaltırık, 1967e; 1971; Davis et al. 1988). Vejetatif ve generatif organlarına göre doğal akçaağaç türleri tanı anahtarı (Yaltırık, 1971) aşağıda verilmiştir:

1.Yapraklar sade, loplu değil

2.Yaprak kenarları çift sıralı dişli, damarlar tüylü: Acer tataricum

2.Yaprak kenarları tam, damarlar ışınsal tüysü: Acer sempervirens

1. Yapraklar loplu,

​3. Yapraklar 5-7 loplu (3 loplu ise, meyve kanatları arasındaki acı geniştir).

​4. Yaprak lopları tam kenarlı, uzun damla uçlu veya loplar sivri uçlu ikinci derecede lopçuklara ayrılmış; yaprak sapları koparıldığında sut (latex) çıkar.

​​5. Loplar tam kenarlı, kama biçiminde, uzun damla uçlu: Acer cappadocicum

​​​5. Loplar ikinci derecede sivri uçlu lopcuklara ayrılmış: Acer platonoides

​4. Yaprak lopları tam kenarı veya dişli veya lopcuklu fakat sivri ucu ve damla uçlu değil; yaprak sapları koparıldığında sut çıkar veya çıkmaz.

​​​6. Yaprak lopları ikinci derecede lopcuklara ayrılmamış (nadiren ikinci, derecedeki lopcuklar varsa meyve kanatları arasındaki acı 180°'dir); yaprak sapları koparıldığında süt çıkar.

7. Meyve kanatları 180°'lik bir acı ile birbirinden uzaklaşmıştır; yaprakların alt yüzü daha parlaktır: Acer campestre

7. Meyve kanatları arasındaki acı geniştir (120°-140°) yaprakların üst yüzü daha parlaktır: Acer divergens

​​6. Yaprak lopları ikinci derecede lopcuklara ayrılmış veya kaba dişli; yaprak sapları koparıldığında süt çıkmaz.

8. Yaprak lopları tam kenarlı lopcuklara ayrılmış; meyvenin (nuksun) iç yüzü çıplak: Acer hyrcanum

8. Yaprak lopları kenarlı dişli lopcuklara ayrılmış; meyvenin (nuksun) iç yüzü tüylü

9. Çiçek kurulunun boyu genişliği kadar (yalancı şemsiye), sürgün üzerinde dik durur, yaprakların alt yüzünde, damarların birleştiği yerde kırmızımtırak tüy demetleri var; meyve kanatları kırmızımtırak; tomurcukları kırmızımtırak-kahverenginde: Acer trautvetteri

9. Çiçek Kurulu uzun (bileşik salkım), sürgün üzerinde aşağı sarkık; yaprakların alt yüzünde, damarların birleştiği yerde beyaz tüy demetleri var; meyve kanatları kırmızımtırak değil, saman sarısı renginde; tomurcuk pulları elma yeşili renginde, kenarları esmer sürmeli: Acer pseudoplatanus

​3. Yapraklar genel olarak 3 loplu, nadiren steril sürgünler üzerinde 5 loplu veya lopsuz (5 loplu veya sade ise meyve kanatları arasındaki acı geniş değil daima dardır).

10. Yaprak sapları yaprak ayasından daha uzun veya asgari yaprak ayası kadar; yaprak lopları tam kenarlı; meyve (nuks) küre biçiminde yuvarlakça: Acer monspessulanum

10. Yaprak sapları yaprak ayasından daha kısa; yaprak loplarının kenarı dikensi; meyve (nuks) iğ biçiminde sobemsi

11.Yaprak kenarları dalgalı (undulat): Acer undulatum

11.Yaprak kenarları dalgalı değil, düz:  Acer sempervirens

​

Kaynak​